Uykusuzluk Çok Yaygın Görülür

Uyku en iyi ilaçtır. Yeterince uyumamak çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Uykusuzluk sağlıklı çocukların %25'inde, nörogelişim sorunu olan çocukların ise %75'inde görülür. Uykusuzluk çocuklarda konsantrasyon kaybı, hiperaktivite, zayıf hafıza, anksiyete, depresyon, öğrenme güçlükleri ve zayıf okul performansına yol açar. Ayrıca uykusuzluğun yüksek tansiyon, kilo problemleri ve obezite ile ilişkili olduğu da düşünülmektedir.

İnsanlarda Günlük Uyku Süreleri Ne Kadar Olmalıdır?

Her yaş grubu için uyku süreleri farklıdır:

Ø0-3 ay için: 14-17 saat

Ø3-11 ay için: 12-17 saat

Ø1-2 yaş için: 11-14 saat

Ø3-5 yaş için: 10-13 saat

Ø6-13 yaş için: 9-11 saat

Ø14-17 yaş için: 8-10 saat

Ø18-64 yaş için: 7-9 saat

Ø65 yaş üzeri için: 7-8 saat

Uyku Hormonu Melatonin Nasıl Çalışır?

Kimyasal ismi N-asetil 5-metoksitriptamin olan melatonin hormonunun öncü maddeleri triptofan ve seretonindir. Melatonin vücudumuzda doğal olarak bulun bir hormon olup, beynimizde epifiz bezi adındaki küçük bir dokudan salgılanır. Melatoninin görevi, vücudun uyku ritmini (sirkadiyen ritim) kontrol etmesidir. Bu sirkadiyen ritim, bir kişinin uyku ve uyanıklık arasında geçiş yaptığı 24 saatlik bir döngüdür. Melatonin geceleri daha yüksek miktarlarda salgılanırken bize “uyku vaktinin geldiğini” söyler. Bu salgılanma gece saat 21.00 de başlar ve 02.00 ile 04.00 arasında en yüksek seviyelerine ulaşır. Melatonin salgılanması yaz aylarında daha kısa, kış aylarında daha uzundur.

Önce Uyku Bozukluklarının Sebebi Bilinmelidir

Uyku bozukluklarında öncelikle uyku sorunlarının nedenlerini anlamak gerekir. Uyku sorunları çocukluk döneminde farklılıklar gösterebilir. Uykusuzluğa neden olabilecek uyku apnesi, anksiyete, depresyon, elektronik aletlerin uygunsuz kullanımı gibi durumlar gözden geçirilmelidir. Normal büyüme ve gelişmeye sahip bir bebekte uykusuzluğun nedeni organik bir sebepten çok davranışsal veya beslenmeyle ilişkili olabilir. Örneğin bazı bebeklerde mideden yemek borusuna kaçış “Kesintiye Uğramış Uykuya” sebebiyet verirken, yeni yürümeye başlayan bebeklerde uyku bozuklukları korkular ile ilişkili bulunabilir. Büyük çocuklarda ise iki tip uyku bozukluğuna daha sık rastlanmakta olup, bunların içinde en fazla görüleni Gecikmiş Uyku Evresi Sendromu (DSPS)’dur. DSPS, gençlerde oldukça yaygın rastlanılan bir uyku sorunu olarak karşımıza çıkar. Normalde uykuya dalma süresinin 30 dakikayı geçmemesi gerekirken, bu sendromda uykuya dalma süresi çok uzamıştır. Uykuya dalmakta zorlanan çocuk, ertesi sabah uyanmakta güçlük çeker. Melatonin, DSPS tedavisinde uyku fazını öne çekerek oldukça faydalı olur. İleri yaş grubunda ortaya çıkan diğer bir uyku sorunu da "Davranışsal Uykusuzluk"tur. Bu sorunu yaşayan çocuklar ise yatağa girmek istemezler. Bunların dışında uyku sorunları olan bir başka grup çocukta ise epifiz bezlerinin yeterli melatonin üretemediği ya da melatonin salgılanmasında gecikme yaşandığı görülür. Bu çocuklarda da melatonin eksikliğine bağlı uyku problemleri ortaya çıkar.

“Uyku Hijyeni” Neden Önemlidir?

Adından da anlaşılabileceği gibi uyku hijyeni kesintisiz ve sağlıklı uyku uyumaktır. Uyku hijyeninin sağlanması halinde daha rahat ve sağlıklı uyuyan kişiler ertesi güne dinlenmiş bir şekilde kalkarlar. Uyku hijyeni sağlanan çocukların önemli bir kısmında melatonin tedavisine gerek kalmadan uyku sorunları düzelmiştir.

ØUyku hijyeni sağlamak için öneriler:

ØHer gün düzenli bir şekilde aynı saatte yatmak ve uyanmak

ØUyku ortamının sessiz ve karanlık olması

ØYatmadan önce bir rutine sahip olmak (Örneğin, her gece yatmadan yarım saat önce banyo veya masaj yapmak, ninni söylemek gibi)

ØYatmadan bir saat önce elektronik aletleri kapatmış olmak

ØGün boyunca uyuklamaktan kaçınmak

ØYatağı sadece uyumak için kullanmak (Yatakta başka aktiviteler yapmak beynimizin uyku ile yatağı ilişkilendirmesini zorlaştırır) Yatak odasını serin tutmak (Ulusal uyku vakfına göre ideal yatak odası sıcaklığı 15,5-19,5 santigrat derece arasındadır)

ØÇocukları kendi yataklarında uyutmak

ØDolu mide ile yatmamak (Yatmadan en az iki saat önce akşam yemeği yenmiş olmalıdır)

ØYatmadan önce kitap okumayı teşvik etmek

Elektronik Aletler Uykumuzu Nasıl Etkiler?

Uyku başlangıcından 1-3 saat önce vücutta melatonin hormonunun yükselmesine "Loş Işık Melatonin Başlangıcı" (DLMO) denir. Bu vücut saati programlanmasında yer alan uyanıklık sinyalinin sonudur. Akşamları mavi ışığa maruz kalma DLMO'yu değiştirir. Mavi ışık melatonin seviyelerini diğer dalga boylarından daha fazla etkileyen kısa bir dalga boyuna sahiptir. Mavi ışık beynimizi “gündüz olduğunu düşündürerek” kandırır. Daha yüzeyel uyumamıza sebep olur. Zamanla bu durum doğal melatonin üretimine de zarar verir. Bu nedenle geceleri parlak ışığa maruz kalmak uyku ritmini bozar. Akşam bilgisayar, telefon, tablet gibi elektronik eşyalarda kullanılan ışık seviyesinin azaltılması ve bu cihazların yatmadan en az bir saat önceden kapatılması gereklidir.

Melatonini Kimler Kullanabilir?

Melatonin ilaçları, uykuya dalmakta güçlük çeken çocuklar ve erişkinler için oldukça popüler ürünlerdir. ABD Gıda ve ilaç dairesi (FDA) melatonini bir ilaçtan ziyade bir diyet takviyesi olarak kabul etmektedir. Melatonin ABD’de reçeteli ve reçetesiz satılırken, satışları son bir yılda önceki yıla oranla %87 artmıştır. Ancak melatonin bir uyku ilacı olmadığını unutmamak gerekir.

Melatonin tedavisi uyku hijyenini sağlamak için yapılan yaşam tarzı değişikliklerinin yerine geçmez. Yaşam tarzı değişiklikleri sağlandıktan sonra çocuğun uyku sorunları hala düzelmiyorsa özellikle uykusuzluğa yüksek sesle horlama, kabuslar görme, gece terörü, uyurgezerlik, aşırı yatak ıslatma, gündüz saatlerinde uyuşukluk gibi bulgular eşlik ediyorsa bir doktordan yardım alınmalı ve çocuğun melatonin tedavisinden faydalanıp faydalanmayacağı sorulmalıdır. Amerikan uyku akademisi uykusuzluk sorunu olan normal ve nörolojik hastalıklara sahip çocuklar için meletonin kullanımını öngörmektedir. Yapılan çalışmalarda melatonin takviyesinin, DSPS gibi sorunları olan çocuklarda daha hızlı uykuya dalmaya yardımcı olduğunu gösterilmiştir. Ancak melatonin uyku kalitesi ve süresi üzerine etkisi daha az etkilidir. "Davranışsal uykusuzluk" hali ise genellikle uyku hijyenine iyi cevap verir ancak yanıt alınamazsa bu çocuklar da birlikte uygulanacak pisikolojik ve farmakolojik tedaviden fayda görebilirler.

Melatonin Hangi Dozda Kullanılmalıdır?

Melatonin hayvanlardan, bitkilerden ve bakterilerden elde edilebilir. Kontaminasyon açısından hayvansal kaynaklar tercih edilmez. Oral yoldan alınan melatoninin biyoyararlınımı %15'dir. İlaçların kişiye göre farklı emilim ve biyoyararlanımı olabileceğini unutmamak gerekir. Alınan melatonin vücutta 50 dakika içinde zirve konsantrasyonuna ulaşır. Melatoninin piyasada tablet, solüsyon ve sprey formları olmakla birlikte, ilaçlar içindeki konsantrasyonları değişkenlik gösterebilir. FDA melatonin hormonunu bir ilaç değil, gıda takviyesi olarak kabul ettiğinden çocuklar ve yetişkinler için resmi bir dozaj kılavuzu yoktur. Kanada pediatri derneği, DSPS için uyumadan 30-60 dakika önce bebeklerde 1 mg, daha büyük çocuklarda 2,5-3 mg, ergenlerde 5 mg melatonin önermektedir. Özel ihtiyaçları olan çocuklara ise günlük 0,5-10 mg arasında kullanılabilir. Melatonin tedavisine en küçük dozla başlanmalı (0,05 mg/kg), kişisel cevaba göre ayarlanmalı ve 4 hafta devam edilmelidir. Piyasada melatonin hormonunun hem kısa hem de uzun etkili olan 31 adet ticari formu mevcuttur. Kısa etkili formları uykuyu başlatmak için kullanılırlar. Melatonin tedavisi kısa süreli kullanım için etkili ve güvenli bulunmuştur. Ancak uzun vadeli çalışmalar ile ilgili kesin bir kanaat yoktur.

Melatonin Tedavisi Güvenli midir?

Son zamanlarda yapılan bir çalışma ile melatonin ilaçlarının içindeki miktarın, etiketli doza göre (-%83 ila %+478) arasında değişkenlik gösterebileceği tespit edilmiştir. Bu durumda örneğin damlalıklı melatonin ilacından 3 mg'lık bir doz verilmek istendiğinde, 0.5-14 mg arasında bir doz verilebileceği ortaya çıkmaktadır. Etken madde açısından en az değişikliğe uğrayan formların tabletler olduğunu akılda tutmak gerekir. Bazı araştırmacılar bazı melatonin örneklerinin içinde %71 oranında serotonin maddesi bulmuşlardır. Bu nedenle piyasadaki melatonin ilaçlarının USP onaylı olduğundan emin olmak gerekir. Neyse ki 20 mg’lık yüksek dozlarda bile önemli yan etkilerinin olmaması, genellikle kullanılan melatoninin ürünlerinin güvenli olabileceğini düşündürmektedir. Yapılan başka bir çalışmada gonadotropin salgılatıcı hormon eksikliği olan çocuklarda melatonin seviyeleri de yüksek bulunmuştur. Bu durum melatoninin hipofiz- hipotalamus-gonadal ekseni baskıladığı konusunda şüphe uyandırmıştır.

Melatonin “Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu” Olanlarda Faydalı mı?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) yaygın olarak uyku sorunlarıyla ilişkilidir. DEHB olan çocuların %70'inde uyku problemleri olmaktadır. DEHB olan çocuklarda kullanılan 3-6 mg arasındaki melatonin tedavisinin çocuklarda daha hızlı bir şekilde uykuya dalmaya yardımcı olduğu görülmüştür. Başka bir çalışmada uyku gecikmesi olan DEHB'li çocuklarda 5 mg'lık melatonin tedavisinden davranış terapisine göre daha iyi cevap alındığı belirtilmiş ve bu çocuklarda uyku başlangıç süresi 91 dakikadan 31 dakikaya düşmüştür. Melatonin kullanan DEHB olan çocuklarda uzun süreli (3,7 yıl) yapılan bir çalışmada güvenlikle ilgili herhangi bir endişe saptanamamış, ancak melatonin tedavisinin kesilmesi "uyku başlangıç süresi" sorununun nüksetmesine neden olmuştur.

Melatonin Başka Hangi Durumlarda Kullanılır?

Epilepsili çocuklarda yapılan bir çalışma melatonin alan çocukların plasebo alanlardan 11,4 dakika daha hızlı uyuduğunu göstermiş ancak başka bir çalışmada melatonin tedavisinin epilepside nöbet eşiğini düşürebileceğine dair şüphe uyandırmıştır.

2017 yılında yapılan başka bir çalışmada, uzun etkili melatonin hormonu otizmli çocuklar için de umut vadedici olarak değerlendirilmiştir.

Yapılan küçük denemelerde körlüğü olan çocuklarda, ışığa bağlı sirkadiyen ritm gelişmediğinden oluşan uyku bozukluklarında melatonin kullanımının faydalı olabileceği gösterilmiştir.

Atopi, ekzama sorunları yaşayan allerjik çocukların kaşıntı ve huzursuzluk sebebi ile uyku problemlerine sahip oldukları bilinmektedir. Bazı araştırmalarda ekzaması olan çocuklarda melatonin seviyeleri düşük bulmuştur. Primer eksikliğin nerede olduğu bilinememekle birlikte bu çocuklar da melatonin tedavisinden fayda görmüşlerdir.

Melatonin ayrıca analjezik, antioksidan, antienflamatuar özelliklere sahip bir madde olup, fibromyalji, endometriozis ağrıları, kulak çınlaması, kabızlık ve irritabl barsak sendromu tedavisinde de kullanılabilmektedir.

Melatoninnin Yan Etkileri Nelerdir?

Melatonin tedavisinde nadiren baş ağrısı, yatak ıslatması, baş dönmesi, nadiren uyuşukluk, karın ağrısı, aşırı terleme ve görme sorunları oluşabilir. Bu semptomlar genellikle hafif ve geçicidir. Tedavi kesilir kesilmez düzelmiştir.

Doğal Melatonin Kaynakları Olan Gıdalar Hangileridir?

Başta kızılcık olmak üzere vişne, muz, papatya, anason, ceviz, badem ve fındık yüksek miktarda melatonin içermektedirler.

Kimler Melatonin Kullanamaz?

Melatonin, immüno-modülatör özellikleri nedeniyle bağışıklık (otoimmün) ve lenfoproliferatif hastalıkları olanlar ve ayrıca immüno-süpresan kullanalar için kontrendikedir.

Gebelik ve emzirme ile ilgili yeterli çalışma bulunmadığından gebe ve emziren annelere tavsiye edilmez.

Melatonin oral kontraseptifler, fluvoksamin, karbemazepin, omeorazol ve esomeprozol gibi bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.

KAYNAKLAR:

1. Source American Academy of Pediatrics (Copyright © 2018), Last Updated 1/2/2020

2. Owens JA, Rosen CL, Mindell JA. Medication use in the treatment of pediatric insomnia: results of a survey of community-based pediatricians. Pediatrics. 2003;111(5 Pt 1):e628–35. [PubMed] [Google Scholar]

3. Mindell JA, Emslie G, Blumer J, Genel M, Glaze D, Ivanenko A, et al. Pharmacologic management of insomnia in children and adolescents: consensus statement. Pediatrics. 2006;117(6):e1223–32. [PubMed] [Google Scholar]

4. Millman RP. Excessive sleepiness in adolescents and young adults: causes, consequences, and treatment strategies. Pediatrics. 2005;115(6):1774–86. [PubMed] [Google Scholar]

5. Jenni OG, Molinari L, Caflisch JA, Largo RH. Sleep duration from ages 1 to 10 years: variability and stability in comparison with growth. Pediatrics. 2007;120(4):e769–76. [PubMed] [Google Scholar]

6. Iglowstein I, Jenni OG, Molinari L, Largo RH. Sleep duration from infancy to adolescence: reference values and generational trends. Pediatrics. 2003;111(2):302–7. [PubMed] [Google Scholar]

7. Owens JA, Moturi S. Pharmacologic treatment of pediatric insomnia. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2009;18(4):1001–6. [PubMed] [Google Scholar]

8. Pelayo R, Dubik M. Pediatric sleep pharmacology. Semin Pediatr Neurol. 2008;15(2):79–90. [PubMed] [Google Scholar]

9. Cummings C. Melatonin for the management of sleep disorders in children and adolescents. Paediatr Child Health. 2012;17(6):331–3. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

10. Rivkees SA. Developing circadian rhythmicity in infants. Pediatrics. 2003;112(2):373–81. [PubMed] [Google Scholar]

11. Health Canada [website] Chemical substance—melatonin. Ottawa, ON: Health Canada; 2015. Available from: http://webprod.hc-sc.gc.ca/nhpid-bdipsn/ingredReq.do?id=1773&lang=eng. Accessed 2015 Dec 13. [Google Scholar]

12. Smits MG, Nagtegaal EE, van der Heijden J, Coenen AM, Kerkhof GA. Melatonin for chronic sleep onset insomnia in children: a randomized placebo-controlled trial. J Child Neurol. 2001;16(2):86–92. [PubMed] [Google Scholar]

13. Pelayo R, Yuen K. Pediatric sleep pharmacology. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2012;21(4):861–83. [PubMed] [Google Scholar]

14. Luboshitzky R, Lavi S, Thuma I, Lavie P. Increased nocturnal melatonin secretion in male patients with hypogonadotropic hypogonadism and delayed puberty. J Clin Endocrinol Metab. 1995;80(7):2144–8. [PubMed] [Google Scholar]

15. Andersen IM, Kaczmarska J, McGrew SG, Malow BA. Melatonin for insomnia in children with autism spectrum disorders. J Child Neurol. 2008;23(5):482–5. [PubMed] [Google Scholar]

16. Hoebert M, van der Heijden KB, van Geijlswijk IM, Smits MG. Long-term follow-up of melatonin treatment in children with ADHD and chronic sleep onset insomnia. J Pineal Res. 2009;47(1):1–7. [PubMed] [Google Scholar]

17. Shamseer L,Vohra S. Complementary, holistic, and integrative medicine: Melatonin. Pediatr Rev 2009;30(6):223-8.

18. Tibbitts GM. Sleep disorders: Causes, effects, and solutions. Prim Care 2008;35(4):817-37.

19. Lin-Dyken DC, Dyken ME. Use of melatonin in young children for sleep disorders. Inf Young Children 2002;15(2):20-37.

20. Goetting MG, Reijonen J. Pediatric insomnia: A behavioural approach. Prim Care Clin Office Pract 2007;34(2):427-35.

21. Health Canada. Drugs and health products/Natural health products www.hc-sc.gc.ca/dhp-mps/compli-conform/info-prod/prodnatur/index-eng.php (Accessed February 23, 2012).

22. Health Canada. Drugs and health products/Search licensed natural health products http://webprod3.hc-sc.gc.ca/lnhpd-bdpsnh/search-recherche.do?lang=eng (Accessed February 23, 2012).

23. Health Canada. Drugs and health products, Natural health products ingredients database http://webprod.hc-sc.gc.ca/nhpid-bdipsn/monoReq.do?id=137&lang=eng (Accessed February 23, 2012).

24. Babineau S, Goodwin C, Walker B. FPIN’s clincial inquiries: Medications for insomnia treatment in children. Am Fam Physician 2008;77(3):358-9.

25. Owens JA. Pharmacotherapy of pediatric insomnia. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2009;48(2):99-107.

26. van Geijlswijk IM, van der Heijden KB, Egberts AC, Korzilius HP, Smits MG. Dose finding of melatonin for chronic idiopathic childhood sleep onset insomnia: An RCT. Psychopharmacology 2010;212(3):379-91.

27. van Geijlswijk IM, Mol RH, Egberts TC, Smits MG. Evaluation of sleep, puberty and mental health in children with long-term melatonin treatment for chronic idiopathic childhood sleep onset insomnia. Psychopharmacology 2011;216(1):111-20.

28. Smits MG, van Stel HF, van der Heijden K, Meijer AM, Coenen AM, Kerkof GA. Melatonin improves health status and sleep in children with idiopathic chronic sleep-onset insomnia: A randomized placebo-controlled trial. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2003;42(11):1286-93.

29. Smits MG, Nagtegaal EE, van der Heijden J, Coenen AM, Kerkof GA. Melatonin for chronic sleep onset insomnia in children: A randomized placebo-controlled trial. J Child Neurol 2001;16(2):86-92.

30. Weiss MD, Wasdell MB, Bomben MM, Rea KJ, Freeman RD. Sleep hygiene and melatonin treatment for children and adolescents with ADHD and initial insomnia. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2006;45(5):512-9.

31. Van der Heijden KB, Smits MG, Van Someren EJ, Ridderinkhof KR, Gunning WB. Effect of melatonin on sleep, behavior, and cognition in ADHD and chronic sleep-onset insomnia. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2007;46(2):233-41.

32. Hoebert M, van der Heijden KB, van Geijlswijk IM, Smits MG. Long-term follow-up of melatonin treatment in children with ADHD and chronic sleep onset insomnia. J Pineal Res 2009;47(1):1-7.

33. Garstang J, Wallis M. Randomized controlled trial of melatonin for children with autistic spectrum disorders and sleep problems. Child Care Health Dev 2006;32(5):585-9.

34. Andersen IM, Kaczmarska J, McGrew SG, Malow BA. Melatonin for insomnia in children with autism spectrum disorders. J Child Neurol 2008;23(5):482-5.

35. Elkhayat HA, Hassanein SM, Tomoum HY, Abd-Elhamid IA, Asaad T, Elwakkad AS. Melatonin and sleep-related problems in children with intractable epilepsy. Pediatr Neurol 2010;42(4):249-54.

36. Wasdell MB, Jan JE, Bomben MM, et al. A randomized, placebo-controlled trial of controlled release melatonin treatment of delayed sleep phase syndrome and impaired sleep maintenance in children with neurodevelopmental disabilities. J Pineal Res 2008;44(1):57-64.

37. Braam W, Didden R, Smits M, Curfs L. Melatonin treatment in individuals with intellectual disability and chronic insomnia: A randomized placebo-controlled study. J Intellect Disabil Res 2008;52(Pt 3):256-64.

38. Braam W, Didden R, Maas AP, Korzilius H, Smits MG, Curfs LM. Melatonin decreases daytime challenging behaviour in persons with intellectual disability and chronic insomnia. J Intellect Disabil Res 2010;54(1):52-9.

39. Braam W, Didden R, Smits MG, Curfs, LM. Melatonin for chronic insomnia in Angelman syndrome: A randomized placebo-controlled trial. J Child Neurol 2008;23(6):649-54.

40. De Leersnyder H, Zisapel N, Laudon M. Prolonged-release melatonin for children with neurodevelopmental disorders. Pediatr Neurol 2011;45(1):23-6.