Büyüme hormonu (GH) veya diğer adıyla somatotropin, beynimizdeki ön hipofiz bezinden salgılanan ve 191 amino asit içeren bir hormondur. Bu hormon hipotalamus bezinden salgılanan somatostatin (GH-RH) hormonu tarafından kontrol altında tutulur.
Kanda yağ seviyesinin azalması, açlık, bazı aminoasitlerin varlığı, travma ve heyecan bu salınımı artırır. Karbonhidrat ve protein alımının az olduğu dönemler, açlık ve yoğun direnç egzersizlerinden sonra da büyüme hormonu salgılanması artar. Ayrıca testesteron ve östrojen hormonu da bu salınımı artıran faktörlerdendir. İnsülin, glukagon, TSH, FSH ve ACTH gibi hormonlar ise büyüme hormonu salınımını baskılarlar.
Büyüme hormonu dokulardaki düzenlemeyi insüline benzer büyüme hormonu olan somatomedin (IGF-1) aracılığı ile yapar. Büyüme hormonunun salgılanması gün içinde farklılıklar gösterse de en çok saat 22-02 arasında en yüksek seviyelere çıkar. Bu derin uykunun non-REM fazının son dönemlerine denk gelir ve salgılanma gün içinde azda olsa devem eder. Bu hormonun seviyesi uzun uyku, fazla protein ve yağ alımı ile ilgili değildir.
Büyüme hormonu vücutta kıkırdak yapımını ve protein sentezini artırır, kaslarda ve uzun kemiklerde büyümeyi sağlar. Kan şekerini artırıp, yağ yakılışını hızlandırarak, şeker ve yağ metabolizmasının düzenlenmesine yardımcı olur. Ayrıca vücutta su ve tuz tutulumuna neden olur.
Büyüme hormonu eksikliği, büyüme bozukluklarına ve boy kısalıklarına neden olurken, aşırı ve kontrolsüz alımı ise çocukluk yaş grubunda jigantizm, erişkinlerde ise akromagali hastalığına yol açar.
Turner Sendromu, Prader Willi Sendromu, kronik böbrek hastalığı olanlarda ve büyüme hormonu eksikliği tespit edilen çocuklarda sentetik olarak üretilen büyüme hormonlarının kullanılması gerekebilir. Gerekli olmayan durumlarda ve doktor takibi olmadan kullanılan büyüme hormonunun ciddi yan etkileri olabilir. Büyüme hormonu tedavisi mutlaka endokrinoloji kliniklerinde ve doktor takibinde yapılmalıdır.
Büyümenin sağlanmasında genetik özellikler ön plana çıkarken, büyüme hormonunu egzersiz ve uyku dışında artıran en önemli etkenlerden biri de düzgün ve sağlıklı beslenmedir. Büyüme hormonunu artırmak için kan şekerini yükseltmeyen yağsız, proteinden zengin, karbonhidrattan fakir beslenme tarzı tercih edilmelidir. Sabahları whey proteini (peynir altı suyu) içeren gıdalarla beslenmek büyüme hormonu artışına destek olur. Büyümenin sağlanması için dengeli bir beslenme ile Demir, Kalsiyum, A vitamini, D vitamini, Çinko, İyot alınması çok önemlidir. Ayrıca B5 (Pantotenik asit), B6 (Piridoksin), B12 (Kobalamin), C vitamini, K vitamini, Folik asit ve B3 (Niasin)’de gerekli vitaminlerdir. Bazı amino asitlerin büyüme hormonunu artırıcı etkilerinin olduğu bilinmektedir.
Çok iyi beslenen çocuklarda takviye edici gıdalara ihtiyaç yoktur. Ancak özellikle günümüz çocukları patates, hamburger, pizza gibi fast-food gıdalarla beslendiğinden ulaşabilecekleri optimal genetik potansiyele protein, vitamin ve mineral eksiklikleri nedeniyle ulaşamamaktadırlar. Ayrıca ergenlik gibi büyümenin hızlandığı diğer bir deyimle vücudun vites artırdığı durumlarda, ihtiyaçların artmasıyla ergenlerin aminoasit, vitamin ve mineral takviyeleri ile desteklenmeleri gerekebilir.
Büyüme hormonunu desteklemek için vücutta sentezlenmeyen, içinde bol miktarda esansiyel amino asit bulunan gıdaları tüketmek gerekir. Büyüme hormonunun salınımı üzerinde yapılmış pek çok çalışma olmakla birlikte, bunlardan en dikkat çekici olanları L-Arginin ile yapılmış çalışmalardır. L-Arginin vücut tarafından üretilen (non-esansiyel) bir amino asit olup, ergenlik gibi hızlı büyüme dönemlerinde, travma ve enfeksiyon gibi vücut ihtiyacının arttığı durumlarda dışarıdan alınmalıdır (esansiyel). Argininin büyüme hormonu salınımını artırdığı bilinmektedir. Arginin bu etkisini pankreas ve hipotalamusdan salgılanan somatostatin hormonunu inhibe ederek göstermektedir. Başka bir görüşe göre de Arginin etkisini Nitrik asit (NO) artışı ve cGMP üzerinden sağlamaktadır. Ancak bu etkinin görülebilmesi için oldukça yüksek bir Arginin miktarına ihtiyaç vardır. Bu amaçla L-Sitrülin’den mükemmel bir Arginin kaynağı olarak faydalanılabilir.